សំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារ ៖ កម្ពុជា និង ថៃ នៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ

លោក ចន ឆរឆីអារី ជាសាស្ត្រាចារ្យ នៅសាកលវិទ្យាល័យមីឈីហ្គេន និង ជាទីប្រឹក្សាច្បាប់ជាន់ខ្ពស់ របស់មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា

២២ មេសា ២០១៣

ប្រែសម្រួលជាភាសាខ្មែរដោយ ៖ លឹម ជ័យទ័ត្ត

មជ្ឈមណ្ឌលឯកសារកម្ពុជា

ក្រុមអ្នកច្បាប់របស់ប្រទេសថៃ និងកម្ពុជា ទើបតែបានបញ្ចប់ការធ្វើអំណះអំណាងផ្ទាល់មាត់ រៀងៗខ្លួន នៅខណៈដែលតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិពិចារណាចំពោះសំណើរបស់កម្ពុជាសុំឱ្យធ្វើការបក ស្រាយឡើងវិញនូវសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ ស្តីពីជម្លោះជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ។ ជម្លោះដែលបានកើត ឡើងសារជាថ្មីចាប់ពីឆ្នាំ២០០៧ ភាគច្រើន គឺបណ្តាលមកពីកម្លាំងនយោបាយជាតិនិយម ជាពិសេស ចលនាអាវលឿងនៅក្នុងប្រទេសថៃ។ ប៉ុន្តែ ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី ជម្លោះនេះបានកើតឡើង ក៏ដោយសារ តែការពុំយល់ស្របគ្នាលើភាពត្រឹមត្រូវផ្នែកគតិយុត្តិ ដែលបច្ចុប្បន្ននេះភាគីទាំងពីរកំពុងលើកឡើងនៅ ចំពោះមុខតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ មូលដ្ឋានដែលខ្លួនយល់ឃើញថាអត្ថន័យគួរតែមានខ្លឹមសារបែប ណា។ ការពិនិត្យមើលមួយ ឱ្យកាន់តែច្បាស់លើជម្លោះគតិយុត្តិនេះ បានបង្ហាញឱ្យឃើញនូវច្រកមួយ ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះដែលបង្កមហន្តរាយធ្ងន់ធ្ងរ។

ភាពចម្រូងចម្រាស់នាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ផ្តោតទៅលើព្រំដែននៅតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ។ សាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ បានប្រគល់ប្រាសាទព្រះវិហារមកឱ្យកម្ពុជា និងតម្រូវឱ្យប្រទេសថៃដកកង កម្លាំងសន្តិសុខដែលបានដាក់នៅក្នុងប្រាសាទ ឬ “ក្នុងតំបន់ក្បែរប្រាសាទដែលស្ថិតក្នុងទឹកដីកម្ពុជា”។ តុលាការ បានផ្តល់ហេតុផលថា ថៃបានទទួលស្គាល់ផែនទីឆ្នាំ១៩០៧ អំពីខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន ដែលរៀប ចំឡើងដោយ អ្នកជំនាញគូសផែនទីរបស់បារាំង ដែលបានដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារចូលក្នុងទឹកដីប្រទេស កម្ពុជា។ ទោះបីជាយ៉ាងណាក្តី តុលាការពុំបានកំណត់អំពីតំបន់ក្បែរប្រាសាទ ឬពិភាក្សាអំពីស្ថានភាព គតិយុត្តិរបស់ផែនទីឆ្នាំ១៩០៧នៅក្នុងផ្នែកនៃសេចក្តីសន្និដ្ឋានដែលនិយាយអំពីសេចក្តីសម្រេចនោះទេ។

កាលពីសប្តាហ៍មុន ក្រុមអ្នកច្បាប់ប្រទេសថៃបានអះអាងថា សេចក្តីសម្រេចឆ្នាំ១៩៦២របស់ តុលាការ ជាប់ពាក់ព័ន្ធតែនឹងតួប្រាសាទ និងតំបន់ជុំវិញដែលនៅកៀកៗតែប៉ុណ្ណោះ។ អ្នកច្បាប់ទាំងនោះ បានលើកឡើងថា ថៃបានគោរពតាមសាលក្រមដែលតម្រូវឱ្យខ្លួនដកកងកម្លាំងសន្តិសុខចេញពីតួប្រាសាទ និងថា កម្ពុជាបានទទួលយកការអនុវត្តរបស់ថៃហើយ។ ក្រុមអ្នកច្បាប់ថៃ បានលើកឡើងថា ហេតុដូច្នេះ ពុំគួរមានការបកស្រាយឡើងវិញនូវសាលក្រមរបស់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិទេ។ ក្រុមអ្នកច្បាប់ កម្ពុជាបានឆ្លើយតបថា ជម្លោះពិតជាបានកើតឡើងមែន ហើយថា សាលក្រមបានបង្ហាញពីលក្ខណៈ ដែលត្រូវប្រតិបត្តិតាមលើខ្សែបន្ទាត់ផែនទី ព្រោះសេចក្តីសម្រេចនៅក្នុងសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ គឺពុំ អាចកាត់ផ្តាច់ចេញពីសេចក្តីសំអាងហេតុបានឡើយ។ ដូច្នេះ ក្រុមអ្នកច្បាប់កម្ពុជា បានអះអាងថា ទាំងប្រាសាទព្រះវិហារនិងដីទំហំ៤,៦គីឡូម៉ែត្រការ៉េដែលនៅជាប់ផ្នែកខាងលិចគឺជាកម្មសិទ្ធិរបស់កម្ពុជាៈ

នៅពេលពិចារណាអំពីការលើកអំណះអំណាងនេះ  តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិត្រូវប្រឈមនឹង សំណួរគតិយុត្តិជាមូលដ្ឋានចំនួនពីរៈ១)តើជម្លោះរវាងប្រទេសថៃ និងកម្ពុជា ពន្យល់នូវលក្ខណៈស្រប ច្បាប់ឱ្យមានការបកស្រាយឡើងវិញនូវសាលក្រម ឆ្នាំ១៩៦២ ដែរឬយ៉ាងណា? ២)ហើយ ប្រសិន បើតុលាការ សម្រេចបកស្រាយឡើងវិញនូវសាលក្រមនេះមែន តើផ្នែកទាំងអស់ ឬផ្នែកណាមួយ នៃផែនទីឆ្នាំ១៩០៧ គួរត្រូវប្រតិបត្តិតាម?

កម្ពុជាគួរតែឈ្នះចំពោះសំណួរទីមួយ។ តុលាការបានសម្រេចកាលពីឆ្នាំ២០១១ថា ជម្លោះទំនង ជាបានកើតឡើងមែនរវាងភាគីទាំងពីរ ហើយការលើកឡើងនៅក្នុងសវនាការផ្ទាល់មាត់ថ្មីៗនេះ ពុំមានអ្វី ដែលគួរឱ្យចៅក្រមត្រូវសម្រេចផ្ទុយពីនេះឡើយ។ នៅក្នុងយុត្តិសាស្ត្រដែលពាក់ព័ន្ធ  ពុំមានការកំណត់ អំពីអាជ្ញាយុកាលស្តីពីការបកស្រាយឡើងវិញនូវសាលក្រមតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិទេ= ហើយជម្លោះ ក៏ពុំចាំត្រូវតែកើតមានឡើងជាផ្លូវការដែរ។ ជម្លោះនោះចាំបាច់ត្រូវតែជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងផ្នែកនៃសេចក្តី សន្និដ្ឋានរបស់សាលក្រម ឬផ្នែកនៃសេចក្តីសំអាងដែលត្រូវបានចាត់ទុកថា “ពុំអាចផ្តាច់ចេញពីសាលក្រម បាន”។ យ៉ាងហោចណាស់ នៅក្នុងឯកសារដែលភាគីទាំងពីរបានដាក់ជូនតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិចាប់

តាំងពី២០១១ បានចង្អុលបង្ហាញថា ភាគីទាំងពីរមានការបកស្រាយផ្ទុយគ្នាចំពោះឃ្លានៅក្នុងសេចក្តី សន្និដ្ឋានដែលនិយាយយោងទៅ “ទឹកដីនៃប្រទេសកម្ពុជា” និង “តំបន់ក្បែរ”ប្រាសាទព្រះវិហារ។ ជាងនេះ ទៅទៀត ក្រុមមេធាវីកម្ពុជាបានបង្ហាញនូវភស្តុតាងយ៉ាងច្រើនដែលបញ្ជាក់ថា ជម្លោះអំពីការបកស្រាយ គឺពុំមែនជារឿងថ្មីនោះទេ។ ពេញមួយទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៦០ ព្រះអង្គម្ចាស់នរោត្តមសីហនុ                 និងអ្នក ផ្សេងៗ ទៀត បានសម្តែងនូវការមិនសុខចិត្តចំពោះការដាក់ទាហានរបស់ថៃ និងការដាក់របងខ្សែលួសបន្លានៅក្នុង តំបន់ជម្លោះដែលមានទំហំ៤,៦គីឡូម៉ែត្រក្រឡា។

សំណួរដែលលំបាកជាងនេះគឺថាតើ ឬដល់កម្រិតណា ដែលសេចក្តីសំអាងរបស់តុលាការគួរតែ ត្រូវបានបកស្រាយភ្ជាប់ទៅនឹង សេចក្តីសន្និដ្ឋាននៃសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ ដែលដាក់ឱ្យប្រតិបត្តិតាម។  ដូចដែលក្រុមអ្នកច្បាប់ថៃបានសង្កត់ធ្ងន់ ថាតុលាការបានបដិសេធយ៉ាងច្បាស់នូវសំណើរបស់កម្ពុជាដែល សុំឱ្យសម្រេចលើស្ថានភាពគតិយុត្តិ នៃផែនទីឆ្នាំ១៩០៧ នៅក្នុងផ្នែកសេចក្តីសន្និដ្ឋាននៃសាលក្រម។ ប្រទេសថៃបានអះអាង ពុំមែនដោយមិនសមហេតុផលនោះទេថា ការមិនសម្រេចលើស្ថានភាពគតិយុត្តិ នៃផែនទីនេះ បង្ហាញថា តុលាការបានមើលឃើញអំពីស្ថានភាពនៃព្រំដែន និងរឿងប្រាសាទ ថាជា សំណួរគតិយុត្តិដាច់ដោយឡែកពីគ្នា ហើយថា កម្ពុជាគឺស្វែងរកការសម្រេចមួយដែលតុលាការធ្លាប់ បានបដិសេធរួចហើយកាលពីឆ្នាំ១៩៦២។ ប៉ុន្តែ ការលើកឡើងនេះ គឺមានបញ្ហា។

ដូចដែលក្រុមមេធាវីកម្ពុជាបានលើកឡើងនៅទីក្រុងឡាអេដូច្នេះដែរថា គេមិនអាចនិយាយសំដៅទៅរក “ទឹកដី”កម្ពុជា នៅក្នុងសេចក្តីសន្និដ្ឋានឱ្យបានប្រសើរនោះឡើយ ដោយ ពុំបានដឹងថាទឹកដីនោះនៅកន្លែងណា។ ដើម្បីសម្រេចអំពីអធិបតេយ្យភាពជុំវិញ “តំបន់ជម្លោះ” ដែល តុលាការបានកំណត់ថាជា“តំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ”តុលាការបានប្រកាសថាសំណួរដែល “ពិតប្រាកដ” និង“សំខាន់”នៅក្នុងសំណុំរឿងនេះគឺ “ថាតើភាគីទាំងពីរយល់ព្រមទទួលយកផែនទី[ឆ្នាំ១៩០៧] និងខ្សែបន្ទាត់ដែលបញ្ជាក់នៅលើផែនទីនោះ ថាបានកើតចេញពីលទ្ធផលនៃការកំណត់ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន នៅក្នុង តំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារដែលផ្តល់នូវលក្ខខណ្ឌសម្រាប់ភាគីទាំងពីរក្នុងការប្រតិបត្តិតាមដែរឬយ៉ាងណា”។ ក្រោយពីការវិភាគយ៉ាងយូរ តុលាការបានសម្រេច “យកតាមខ្សែបន្ទាត់ ដូចដែលបានគូស [នៅក្នុង ផែនទីឆ្នាំ១៩០៧] នៅក្នុងតំបន់ជម្លោះ”។ ការសម្រេចបែបនេះ បានដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារឱ្យស្ថិតនៅ ក្នុងទឹកដីកម្ពុជានិងបានធ្វើឱ្យសេចក្តីសំអាងរបស់តុលាការ ពុំអាចកាត់ផ្តាច់ចេញពីសេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់ខ្លួន បានឡើយនេះបើយោងតាមក្រុមមេធាវីកម្ពុជា។

ការអះអាងរបស់កម្ពុជាដែលថា សាលក្រមនេះ បានសម្រេចចំពោះខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនទាំងមូល ដែលត្រូវបានគូសនៅលើផែនទីឆ្នាំ១៩០៧ ក៏មានបញ្ហាដែរ។ បើទោះបីជាពាក្យថា“ទឹកដីកម្ពុជា” តម្រូវ ឱ្យមានការនិយាយយោងខ្លះទៅដល់សេចក្តីសំអាងរបស់តុលាការទាក់ទងនឹងព្រំដែនក៏ដោយ ក៏តុលាការ ពុំមានបំណងដោះស្រាយបញ្ហាខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃទាំងមូលនោះទេ ក្រៅពីតំបន់ជម្លោះមួយ ច្បាស់លាស់តែប៉ុណ្ណោះ។ ប្រការនេះ រួមជាមួយនឹងការបដិសេធពុំព្រមចេញសេចក្តីប្រកាសរបស់ តុលាការ ស្តីពីស្ថានភាពរបស់ផែនទីឆ្នាំ១៩០៧ នៅក្នុងសេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់សាលក្រម បានធ្វើឱ្យការ អំណះអំណាងថា តុលាការទទួលស្គាល់ផែនទីទាំងមូលនៅក្នុងសេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់សាលក្រមមិនសូវរឹង មាំនោះទេ។

ចំណុចសំខាន់ពិតប្រាកដនៃជម្លោះគឺថា តើដីទំហំ៤,៦គីឡូម៉ែត្រក្រឡាដែលស្ថិតនៅភាគខាងលិច នៃប្រាសាទព្រះវិហារអាចត្រូវបានចាត់ទុកថាជា ផ្នែកនៃ“តំបន់ក្បែរប្រាសាទដែលស្ថិតក្នុងទឹកដីកម្ពុជា” ដែរឬទេ។ ក្រុមអ្នកច្បាប់ថៃបានអះអាងថា  លោក ឌិន អាឆេសុន ដែលជាមេធាវីកម្ពុជានៅក្នុង សំណុំរឿងដើម បានចាត់ទុកតំបន់ជម្លោះថាមានទំហំ “តូចណាស់”។ ទោះយ៉ាងណាក៏ដោយ ភាគីថៃបាន ជំទាស់ទៅនឹង ការនិយាយយោងទៅដល់ពាក្យថា “តំបន់” ឬ “បរិវេណ”របស់ប្រាសាទ ថាវាមាន ទំហំធំទូលាយពេក។ គួរឱ្យសោកស្តាយ សាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ បានផ្តល់នូវការចង្អុលបង្ហាញតិចតួច ប៉ុណ្ណោះ។ ការខ្វះខាត ភាពច្បាស់លាស់នេះ បានរួមចំណែកទៅដល់ភាពពុំស្ថិតស្ថេរ និងធ្វើឱ្យការបក ស្រាយសាលក្រមឡើងវិញ ជារឿងដែលចាំបាច់ និងសមស្រប។

តុលាការអាចបញ្ជាត្រឹមតែថា ប្រទេសថៃត្រូវដកកងទ័ពដែលឈរ “នៅប្រាសាទ”។ ការបន្ថែម ពាក្យថា “តំបន់ក្បែរ”ប្រាសាទនៅក្នុងសាលក្រម បញ្ជាក់ថាឱ្យ សេចក្តីសម្រេចនេះមានចេតនាភ្ជាប់តំបន់ខ្លះ ដែលនៅហួសពីបរិវេណនៃតួប្រាសាទ។ ទោះបីជាតំបន់ក្បែរនោះ អាចត្រូវបានពង្រីកទៅខាងលិច ប្រាសាទចំនួនពីរបីរយម៉ែត្រដូចនៅក្នុងផែនទីរបស់ភាគីថៃក៏ដោយ ក៏នៅតែមានសំណួរដដែលថាតើតំបន់ នោះស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីរបស់ថៃ ឬស្ថិតក្នុងទឹកដីរបស់កម្ពុជា? ការអានសាលក្រមនេះ ដោយភាគីថៃបង្ហាញ ថា ចម្លើយគឺអាស្រ័យទៅលើការព្រមព្រៀងរបស់ភាគី។ ប៉ុន្តែ ដោយសារពុំមានកិច្ចព្រមព្រៀង រវាងភាគីទាំងពីរ បទបញ្ញត្តិនេះ គឺពុំមានប្រសិទ្ធភាពអនុវត្តទេនៅភាគខាងលិចនៃតំបន់ក្បែរប្រាសាទ ដែលជាកន្លែងតុលាការបានដឹងជាស្រេចហើយថាមានទាហានថៃមួយចំនួនបោះទីតាំងនៅទីនោះ។

ទោះបីជាតុលាការបានបដិសេធពុំព្រមប្រកាស អំពីព្រំដែនដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ជម្លោះ នៅក្នុង សេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់សាលក្រមក៏ដោយ ក៏ចំណុចនេះអាចឱ្យគេយល់បានតាមរយៈការសម្រេចរបស់ តុលាការដែលថា ភាគីបានទទួលស្គាល់ផែនទីឆ្នាំ១៩០៧។ តាមរយៈការឱ្យហេតុផលបែបនេះ តំបន់ នៅក្នុង “តំបន់ក្បែរ” ប្រាសាទនៅក្នុងខ្សែផែនទីឆ្នាំ១៩០៧ខាងកម្ពុជា ត្រូវស្ថិតនៅក្នុង“ទឹកដី”កម្ពុជា។  មធ្យោបាយដែលសមរម្យបំផុតក្នុងការកំណត់ តំបន់ក្បែរដែលពាក់ព័ន្ធនេះ គឺត្រូវកំណត់វិសាលភាពនៃ សាលក្រមនេះមកនៅត្រឹមតែទឹកដីជាប់នោះដែលតូចបំផុត ដែលមានជម្លោះនៅជាប់នឹងប្រាសាទ ភាគ ខាងលិច និយាយឱ្យចំគឺផ្នែកតូចមួយដែលមានទំហំ៤,៦គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ។ តាមរយៈការកំណត់វិសាល ភាពបែបនេះ តុលាការគួរតែធ្វើសេចក្តីសម្រេចគាំទ្រកម្ពុជា។

ភាពសាំញ៉ាំនៃសំណួរគតិយុត្តិទាំងអស់នេះ ឆ្លុះបញ្ចាំងឱ្យឃើញអំពីភាពពុំច្បាស់លាស់នៃសាល ក្រម ដែលគួរឱ្យសោកស្តាយ បានបន្សល់ទុកនូវចន្លោះប្រហោងបន្តឱ្យមានការខ្វែងគំនិតគ្នា និងជម្លោះ ចំពោះការបកស្រាយ។ ទោះបីភាគីណាមួយទទួលបានជោគជ័យ នៅក្នុងតុលាការក៏ដោយ រដ្ឋាភិបាល ទាំងពីរនឹងគោរពយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួននូវសាលក្រមនេះ។ សម្រាប់ខាងកម្ពុជា សេចក្តីសម្រេចជាអន្តរជាតិនេះ បានផ្តល់នូវវេទិកាយុត្តិធម៌បំផុត នៅក្នុងការដោះស្រាយវិវាទជាមួយនឹងប្រទេសជិតខាង ដែលធំ និងមាន ឥទ្ធិពលជាងខ្លួន ។ សម្រាប់រដ្ឋាភិបាលរបស់លោកស្រី យីងឡាក់ ស៊ីណាវ៉ាត់ត្រា  ការតតាំងផ្នែកច្បាប់ យ៉ាងខ្លាំងក្លា អាចនឹងផ្តល់ការការពារទល់នឹងការទាមទារ ជាតិនិយមក្នុងស្រុកឱ្យមានការចាត់វិធានការ បើទោះបីជាសេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការ ពុំអាចទទួលយកបានក៏ដោយ ។ ភាគីទាំងពីរ បានបញ្ចោញ សមត្ថភាព និងធ្វើការតតាំងយ៉ាងខ្នះខ្នែងនៅក្នុងតុលាការ ។ សេចក្តីសម្រេចរបស់តុលាការយុត្តិធម៌ អន្តរជាតិស្តីពីបញ្ហានេះ នឹងផ្តល់ដល់ភាគីទាំងពីរនូវខ្សែបែងចែក ដ៏មានសារៈប្រយោជន៍មួយ ពោលគឺ ឱកាសដើម្បីងាកចេញពីនយោបាយចម្រូងចម្រាស់ នៃអតីតកាលថ្មីៗនេះ ដែលបានជួយប្រមូលផ្តុំក្រុម ជាតិនិយមឱ្យជ្រកក្រោមស្លាកទង់ជាតិប្រទេស ប៉ុន្តែប្រការនេះមានជាប់ទាក់ទងតិចតួចណាស់ទៅនឹងផល ប្រយោជន៍យូរអង្វែង របស់ប្រជាពលរដ្ឋរបស់ប្រទេសទាំងពីរ ។

ខ្មែរឡូត